Trafna diagnoza jest zawsze pierwszym i najważniejszym krokiem do podjęcia odpowiedniego leczenia. W stomatologii podobnie jak w innych gałęziach medycyny wszystkie czynności podejmowane przez lekarza są poprzedzone szczegółowym wywiadem i przeprowadzeniem odpowiedniej diagnostyki stomatologicznej. Dzięki temu lekarz zyskuje wszystkie dane potrzebne do wyboru właściwej metody leczenia, a pacjent może zostać poinformowany o planowanym przebiegu i czasie trwania koniecznych zabiegów. Sprawdźmy, jakie elementy diagnostyki stomatologicznej są stosowane najczęściej i na czym polegają.
Badaniem, od którego zaczyna się większość wizyt u stomatologa, jest wywiad z pacjentem oraz dokładne badanie jamy ustnej. Stomatolog używa do tego specjalnego lusterka i zgłębnika, czyli ostro zakończonego narzędzia, którym bada stan powierzchni zębów. Lekarz sprawdza wrażliwość miejsc, które budzą jego podejrzenia, ocenia twardość zębów oraz gładkość ich powierzchni, a także stan wypełnień, czyli inaczej mówiąc plomb. Do badania dziąseł używa się kalibrowanej sondy ze skalą, którą mierzy się głębokość kieszonek. Zdarza się także, że przy badaniu stomatolog korzysta z urządzeń podających wodę pod ciśnieniem lub sprężone powietrze. Zwykle pomaga to w oczyszczaniu kieszonek czy tworzących się ubytków. W przypadku wątpliwości co do żywotności zęba ocenia się jego reakcję na bodźce. Najczęściej do powierzchni zęba przykłada się zimną watkę, lub wykorzystuje specjalne urządzenia elektroniczne. Sprawdzenie reakcji na delikatne opukiwanie zęba pomaga ocenić stan tkanek okołowierzchołkowych. Tego typu diagnostyka sprawdza się jednak na wstępnym etapie badania i przy mniej złożonych przypadkach.
Badania radiograficzne są nieocenioną pomocą w postawieniu prawidłowej diagnozy lub zaplanowania kompleksowego leczenia. Przy pomocy aparatury do zdjęć rentgenowskich można uzyskać obraz pojedynczego zęba, lub całej szczęki (tzw. zdjęcie panoramiczne, czyli pantomograficzne). Na radiogramach, można wykryć ubytki próchnicowe na powierzchniach stycznych zębów, które są często niewidoczne w badaniu wewnątrzustnym. Zdjęcia pozwalają także ocenić stan korzeni i kości je otaczających. Zdarza się, że na zdjęciu pantomograficznym wykrywa się schorzenia w tkankach pacjenta wymagające specjalistycznego leczenia, a które mogłyby przez wiele lat mogłyby pozostać niezdiagnozowane. W razie potrzeby wykonuje się także tomografię wolumetryczną (tomografię stożkową CBCT), dzięki której na ekranie komputera można zobaczyć dowolny „przekrój” przez badane tkanki pacjenta. Tomografia wolumetryczna wykorzystywana jest obecnie w każdej dziedzinie stomatologii, szczególnie chirurgii stomatologicznej, implantologii, protetyce, ortodoncji i endodoncji. Lekarze ortodonci wykorzystują także zdjęcia cefalometryczne. Są to zdjęcia boczne czaszki ukazujące struktury kostne oraz profil tkanek miękkich twarzy. Dzięki tym zdjęciom możliwe jest wykonanie precyzyjnych pomiarów anatomicznych i odpowiednie zaplanowanie leczenia ortodontycznego. Może się również zdarzyć, że potrzebne będzie zdjęcie w tzw. projekcji tylno-przedniej, gdzie jest pokazywany widok en face lub od tyłu.
